विशेष राज्याचा दर्जा: कोणत्या राज्यांना आहे आणि तो कसा मिळतो?
Vishesh Rajya Darja: अलीकडेच झालेल्या 18व्या लोकसभा निवडणुकांच्या निकालानंतर, बिहार आणि आंध्रप्रदेशला विशेष राज्याचा दर्जा देण्याची चर्चा जोरात आहे. चला जाणून घेऊया, विशेष राज्याचा दर्जा काय आहे, त्याचे काय फायदे आहेत, आणि सध्या कोणत्या राज्यांना हा दर्जा मिळाला आहे.
विशेष राज्याचा दर्जा: काय आहे हा?Vishesh Rajya Darja
विशेष राज्याचा दर्जा म्हणजे अशा राज्यांना दिले जाणारे विशेष आर्थिक आणि प्रशासनिक सुविधांचे प्रावधान ज्यांना केंद्र सरकारकडून विशेष मदत मिळते. याचा मुख्य उद्देश म्हणजे या राज्यांच्या सामाजिक, आर्थिक आणि भौगोलिक आव्हानांना लक्षात घेऊन त्यांना विकासात मदत करणे.
Vishesh Rajya Darja या दर्ज्याची सुरुवात कधी झाली?
विशेष श्रेणी राज्याचा दर्जा सर्वप्रथम 1969 मध्ये महावीर त्यागी यांच्या अध्यक्षतेखाली पाचव्या वित्त आयोगाने गाडगिल फॉर्मुल्याच्या अंतर्गत दिला होता. प्रथम आसाम, नागालँड, आणि जम्मू-कश्मीर या राज्यांना हा दर्जा मिळाला. या फॉर्मुल्याच्या अनुसार राज्यांच्या सामाजिक, आर्थिक आणि भौगोलिक परिस्थितींचे विश्लेषण करून विशेष राज्याचा दर्जा दिला जातो.
Vishesh Rajya Darja: विशेष राज्याचा दर्जा मिळवण्यासाठीचे मापदंड
विशेष राज्याचा दर्जा मिळवण्यासाठी काही विशेष मापदंड आहेत:
– प्रति व्यक्ती उत्पन्न
– राज्याचे उत्पन्नाचे स्रोत
– राज्याचा भौगोलिक क्षेत्रफळ (जसे की पर्वतीय, दुर्गम क्षेत्र)
– लोकसंख्या
भारतीय संविधानाच्या धारा 371 च्या अंतर्गत या मापदंडांच्या आधारावर कोणत्याही राज्याला विशेष श्रेणीचा दर्जा दिला जातो.
Vishesh Rajya Darja: विशेष राज्याचा दर्जा मिळण्याचे फायदे
1. आर्थिक मदत: विशेष राज्याला केंद्र सरकारकडून अधिक अनुदान मिळते. बजेटचा एकूण 30% हिस्सा या राज्यांवर खर्च केला जातो.
2. बजटीय लवचीकता: या राज्यांना दिलेली रक्कम जर एका वर्षात खर्च झाली नाही, तर ती पुढील वर्षासाठी कॅरी फॉरवर्ड केली जाऊ शकते. सामान्य राज्यांमध्ये असे होत नाही.
3. विशेष सवलत: केंद्र सरकारच्या योजनांमध्ये आणि कार्यक्रमांमध्ये विशेष सवलत मिळते.
Special Status State: सध्या कोणत्या राज्यांना आहे विशेष राज्याचा दर्जा?
भारतामध्ये सध्या 11 राज्यांना विशेष राज्याचा दर्जा मिळाला आहे. यापैकी बहुतेक राज्ये ईशान्य भारतातील आहेत:
– मेघालय
– मणिपूर
– मिझोराम
– सिक्कीम
– त्रिपुरा
– अरुणाचल प्रदेश
– नागालँड
– आसाम
याशिवाय पर्वतीय राज्यांमध्ये:
– उत्तराखंड
– जम्मू-कश्मीर
– हिमाचल प्रदेश
Special Status State: निष्कर्ष
विशेष राज्याचा दर्जा हा अशा राज्यांसाठी एक महत्त्वपूर्ण उपक्रम आहे जे सामाजिक, आर्थिक, आणि भौगोलिक आव्हानांचा सामना करत आहेत. बिहार आणि आंध्रप्रदेश यांच्याकडून वाढलेल्या अपेक्षा दर्शवतात की या राज्यांनाही या दर्ज्याचा फायदा मिळू शकतो, ज्यामुळे त्यांच्या विकासात मदत होईल.
आशा आहे की नवीन सरकार या मुद्द्यांवर लक्ष देईल आणि इतर राज्यांनाही आवश्यक सुविधा पुरवेल जेणेकरून संपूर्ण भारताचा संतुलित विकास होऊ शकेल.
आणखी पाहा: ह्या 2 कंपन्यांचे शेअर्स सध्या बनले केंद्रबिंदू तज्ञांनी दिले लक्ष || Share Market News
